Z ostatniej chwili
80. rocznica likwidacji getta w Starym Sączu
17 sierpnia Niemcy przystąpili do Zagłady społeczności starosądeckich Żydów. Tego dnia wysiedlono ich do getta w Nowym Sączu, następnie do Bełżca, gdzie w obozie śmierci ich zamordowano. Najsłabszych zabito na Piaskach, niedaleko Starego Sącza. Tam co roku pamiętamy.
W 2022 r. w uroczystościach w Starym Sączu wezmą udział córki Mońka Goldfingera (zm. 2018), który był ostatnim świadkiem tragicznych wydarzeń z 1942 r.
Program wydarzeń:
17 sierpnia
g. 16:30 Apel Pamięci na Piaskach
ok. g. 17:30 (po Apelu Pamięci) – dyskusja wokół kwartalnika „Sądeczanin HISTORIA” w Bibliotece w Starym Sączu
Wydarzeniu towarzyszy wystawa poświęcona starosądeckim Żydom, która będzie wisieć na Muzeum Regionalnym.
Organizatorami wydarzenia jest:
Powiatowa i Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna im. Wiktora Bazielicha w Starym Sączu
Muzeum Regionalne w Starym Sączu
Sądecki Sztetl
Trochę historii….
Był ranek 17.VIII.1942 r. , pochmurny, smutny. W mieście ruch. Wszystkim Żydom kazano zejść się na targowicę bydlęcą. Każdy mógł wziąć tylko jedną walizkę. Mają być odtransportowani do getta w Nowym Sączu. Idą na miejsce zbiórki i żegnają po drodze znajomych katolików wyglądających z domów. Krzyżują się smutne słowa „Żegnajcie”, „Bądźcie zdrowi”, „Niech się wam jak najlepiej wiedzie”.
Żydzi na terenie Starego Sącza pojawili się stosunkowo późno. Pierwsze informacje o nich pochodzą z początku XIX wieku. W 1820 pojawia się informacja, iż w Starym Sączu mieszka 6 Żydów. W roku 1830 ich liczba wzrosła do 20 mieszkańców wyznania mojżeszowego, natomiast w latach pięćdziesiątych było ich już 200. Księgi Metrykalne podają liczbę 325 Żydów na terenie miasta w roku 1880. Przed wybuchem II Wojny Światowej Stary Sącz zamieszkiwało około 500 Żydów. Dzięki zachowanym dokumentom w naszym muzeum z lat okupacji wiemy że w roku 1941 liczba żydowskich mieszkańców wynosiła 1348 osób. Wobec starosądeckich żydów stosowano te same dyskryminacyjne zarządzenia. Żydzi musieli nosić opaski z nazwiskiem oraz miejscem zamieszkania. Nałożono również zakaz opuszczania miasta. Trzeba było również posiadać przepustkę na wywóz zwłok. Wiosną 1942 r. Niemcy utworzyli w Starym Sączu getto w północnej części miasta. Obecnie jest to ulica Krakowska i jej okolice. Getto miało charakter tymczasowy i nie było ogrodzone co umożliwiało Żydom swobodne poruszanie się po mieście. Leontyna Opoczyńska wspomina: Nasza rodzina oraz inni Starosądeccy Żydzi (prawdopodobnie około 100) zostali zmuszeni do opuszczenia swoich domów i skierowani do Getta. Zawiązali tam Komitet Wspólnoty Żydowskiej i służbę policyjną, którą sprawowali Żydzi i kilku Polaków. Okoliczni chłopi dalszym ciągu dostarczali do Getta żywności oraz chłopską odzież, która mogłaby się przydać do ucieczki, gdyby wyłoniła się taka sposobność. Dzięki zachowanym dokumentom w starosądeckim muzeum wiemy o istnieniu delegatury Żydowskiej Samopomocy Społecznej. W czerwcu 1942 roku Żydowska Samopomoc Społeczna wystosowała pisemną prośbę o zezwolenie na zbiórkę odzieży, bieliznę czy obuwie dla robotników przymusowych. Prośba ta została rozpatrzona pozytywnie przez Kreishauptmanna dr Busha.
Postrachem Żydów w Starym Sączu został Franciszek Lewitschke, który szybko zyskał miano starosądeckiego kata. W 1940 roku został mianowany komendantem policji porządkowej w Starym Sączu. Organizował także obławy na młodzież starosądecką na wywóz na roboty przymusowe do Rzeszy. Stosował przy tym takie podstępy jak łapanki w niedzielę przed kościołem po nabożeństwie czy w nocy z domów. W czerwcu 1944 roku Lawitschka wraz z wycofującymi się rodzinami niemieckimi uciekł do swojego rodzinnego miasta – Teplicy. Następnie w 1945 roku wyjechał do Jeny do Niemiec. We wrześniu 1953 roku został aresztowany a następnie wydany polskim władzom. Podczas procesu jeden ze świadków wspomina: Był to niesamowity zbrodniarz i postrach całego Sącza z czasów okupacji. Byłem naocznym świadkiem jak strzelał do żydów – zeznał świadek Antoni Potoniec.
20 stycznia 1942 na Konferencji w Wannsee podjęto decyzję o wprowadzeniu w życie planu „Ostatecznego Rozwiązania Europejskiej Kwestii Żydowskiej”. Realizację planu zagłady poprzedziły silne ataki na społecznością żydowską, a także wywózki do obozów zagłady.
Do likwidacji getta w Starym Sączu przystąpiono 17 sierpnia 1942 roku. Wszystkim Żydom nakazano zebrać się na tzw. Targowicy. Tam zostali poinformowani o przeniesieniu do getta w Nowym Sączu. Na miejsce pojawiły się 2 samochody ciężarowe z narysowanym znakiem czerwonego krzyża, które miały zabrać osoby chore i stare niebędące w stanie same dojść do Nowego Sącza. Jak dobrze już wiemy samochody te nie dojechały do Nowego Sącza. Przed mostem wiodącym do Nowego Sącza samochody skręciły nad Poprad: Wewnątrz lasku, na miejscu gdzie dawniej stał magazyn obozu P. W. pozostało obramowanie betonowe dawnej piwnicy. W nocy piwnica została pogłębiona przez chłopców z Baudienstu. Dwadzieścia metrów od tego miejsca zatrzymują się auta. Pada rozkaz, trzech ludzi zaciągniętych z auta zbliża się nad piwnicę. Za nimi ustawiają kozły z gałęzi pod karabiny dwaj młodzi, uśmiechnięci, zadowoleni Niemcy, chłopcy dziewiętnasto – dwudziestoletni ubrani w czarne mundury. Pada seria strzałów w tył głów nieszczęsnych ofiar. (…) Jeszcze w ostatniej chwili przyprowadzają młodą kobietę (…) z piękną 5-6 letnią córeczką. Kobieta zemdlała na drodze, wśród kolumny, więc tu jej miejsce. Ginie wraz z płaczącym, przerażonym dzieckiem. Leżą na samym wierzchu “magazynu”. Kaci przysypują niedbale grób i rozchodzą się w swoje strony. Policja niemiecka wraca do Nowego Sącza, kat – Lewitschke z Mullerem do Starego Sącza. Wystraszeni, przerażeni.”
Las ten stał się miejscem straceń 95 Żydów.
Wraz z zamknięciem Żydów w getcie nowosądeckim i akcjami likwidacyjnymi okolicznych gett, Lawitschka rozpoczął polowania na ukrywających się w okolicy Żydów. Latem 1943 roku, na skutek donosu o pojawieniu się trzech Żydówek na przedmieściach Starego Sącza, Lawitschka ruszył w pościg. Odnalazł je, gdy odpoczywały na brzegu Popradu i tam je zastrzelił. W miesiąc później na dziedzińcu aresztu gminnego w Starym Sączu brał udział w egzekucji 3 osób narodowości żydowskiej.
Ostatecznie sądeckie getta przestały istnieć latem 1943 roku. Ich mieszkańcy trafili do obozów zagłady w Bełżcu. Antysemicka polityka Hitlera zgładziła około 90% sądeckich Żydów. Co za tym idzie doszło do całkowitego zaniku kultury żydowskiej na tych ziemiach.
Gabriela Jastrzębska
Wesołych Świąt życzy SHP
To ostatnia sesja Rady Miejskiej Starego Sącza tej kadencji
Powstaje „Sądecka sieć AED”. Niezwykła INICJATYWA uczniów starosądeckiego liceum!
19 listopad 2017r. – Zoduski Muzykonckie – Moje Blog on Zoduski Muzykonckie Związku Podhalan w Łącku
10 października, 2023 o 10:49 pmBusy Nowy Sącz Stary Sącz | Przejazd Linią 24 [Nowy Sącz - Stary Sącz Os. Słoneczne] Mpk Nowy Sącz Z Lachem Sądeckim Za Kółkiem 모든 답변 on Rozkład jazdy
4 kwietnia, 2023 o 6:37 pmIpko Logowanie Starego Typu - DanLogowanie on Dostęp do Twojego konta iPKO został zablokowany! Uważajcie na takie maile!
9 listopada, 2022 o 11:00 pm