Stary Sącz chroni gniewosze i ich dom – powstał użytek ekologiczny „Gniewosze wideł Dunajca i Popradu”

To wyjątkowy moment dla miłośników przyrody, naukowców i wszystkich, którym bliska jest troska o środowisko naturalne. Rada Miejska w Starym Sączu jednogłośnie przyjęła uchwałę o utworzeniu nowego użytku ekologicznego – „Gniewosze wideł Dunajca i Popradu”. Obszar ten, położony w dolinach dwóch dużych rzek, uznany został za niezwykle istotny z punktu widzenia ochrony krajowej populacji gadów – w szczególności gniewosza plamistego.

Z wniosku do uchwały – jak powstał użytek?

Inicjatorem powstania użytku było Towarzystwo Herpetologiczne NATRIX z Wrocławia, które jeszcze we wrześniu 2024 r. złożyło do Urzędu Miejskiego wniosek wraz z projektem uchwały. Po przeprowadzeniu wizji terenowej 24 maja 2024 r. – z udziałem przedstawicieli Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Krakowie, jej oddziału w Starym Sączu, Zarządu Dróg Wojewódzkich, lokalnych przyrodników i gminy – rozpoczęto prace nad formalnym ustanowieniem użytku.

Wniosek formalnie wpłynął do urzędu 24 kwietnia 2025 r., a uchwała została uzgodniona z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Krakowie (postanowienie z 18 czerwca 2025 r.). Tym samym, na podstawie art. 44 ustawy o ochronie przyrody, Rada Miejska miała pełne podstawy prawne do jego uchwalenia.

---

Dlaczego właśnie ten obszar?

Obszar użytku to fragment dolin rzecznych, które są naturalnymi korytarzami ekologicznymi i ostojami wielu gatunków zwierząt. Jednak to gniewosz plamisty (Coronella austriaca) był głównym powodem objęcia tego terenu ochroną. Jest to gatunek:

• rzadki i zagrożony,
• objęty ścisłą ochroną gatunkową w Polsce,
• umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt,
• wymieniony w załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej, co nakłada na państwa członkowskie obowiązek ochrony jego siedlisk.

Na terenie nowego użytku, w latach 2018–2024, potwierdzono obecność ponad 30 osobników gniewosza, co czyni tę populację jedną z największych i najlepiej rozpoznanych w Polsce. To szczególnie ważne, ponieważ jak wskazują dane NATRIX-a, tylko niewielka część krajowych stanowisk tego gatunku przekracza liczebność 10 osobników.

---

Gady pod opieką – nie tylko gniewosz

Gniewosz plamisty pełni także rolę gatunku parasolowego, co oznacza, że ochrona jego siedlisk wpływa pozytywnie na inne gatunki zamieszkujące ten sam teren. Dane z lat 2020–2024 pokazują, że na obszarze użytku występują również:

• ok. 100 żmij zygzakowatych (Vipera berus),
• ok. 250 zaskrońców zwyczajnych (Natrix natrix),
• kilkadziesiąt jaszczurek zwinek (Lacerta agilis),
• jaszczurki żyworodne (Zootoca vivipara),
• kilkanaście padalców wschodnich (Anguis colchica).

To potwierdza wyjątkową wartość przyrodniczą tego fragmentu Starego Sącza – miejsce to jest ważnym siedliskiem dla wielu gatunków gadów i zasługuje na trwałą ochronę.

---

Nauka i praktyka idą w parze

Dzięki obserwacjom prowadzonym na tym terenie przez specjalistów z Towarzystwa Herpetologicznego powstała też publikacja naukowa, która ukazała się w prestiżowym czasopiśmie Herpetozoa. Dotyczy ona współdzielenia miejsc do wygrzewania się przez różne gatunki węży – temat ważny z punktu widzenia ekologii i strategii ochrony tych zwierząt.

---

Ochrona na dziś – inwestycja w przyszłość

Ustanowienie użytku ekologicznego „Gniewosze wideł Dunajca i Popradu” to nie tylko lokalna inicjatywa, ale działanie o znaczeniu ogólnopolskim. W dobie zmian klimatycznych i rosnących presji na środowisko naturalne, takie decyzje mają kluczowe znaczenie dla zachowania ciągłości populacji i ich zdolności adaptacyjnych.

Stary Sącz po raz kolejny udowodnił, że potrafi łączyć rozwój z troską o środowisko. To decyzja, która będzie procentować nie tylko dziś, ale i za dziesiątki lat – ku pożytkowi przyrody, nauki i kolejnych pokoleń mieszkańców.

---

Brawo Stary Sącz! Tak wygląda nowoczesna, odpowiedzialna samorządność.

Fot. M. Jarmoliński